Barcha davrlarning eng buyuk basketbolchisi kim ekani haqidagi abadiy bahs allaqachon parket chegarasidan chiqib ketgan. Statistika, unvonlar, rekordlar, ijtimoiy ta’sir — bularning barchasi tugamaydigan «Jordan yoki LeBron» munozarasida dalilga aylanadi. Ammo NBAning sobiq yulduz pleymeykeri Gilbert Arenasning fikricha, LeBron Jamesning, yo‘li qanchalik betakror bo‘lmasin, Michael Jordanni ramziy taxtidan tushirish imkoniyati deyarli yo‘q. Va uning aytishicha, buning sababi LeBronning o‘zida emas.
«LeBron bilan hammasi joyida. Muammo unda emas»
— Gilbert, keling, rostini aytaylik: LeBron hali ham tarixdagi birinchi raqamli o‘yinchi bo‘lishi mumkinmi?
— Yo‘q. Va bu umuman uning mahoratiga bog‘liq masala emas, — deya so‘z boshlaydi Arenas. — LeBron tarixdagi eng universallardan biri. U allaqachon o‘z ismini basketbol panteoniga yozdirib bo‘lgan. Ammo ommaviy ongda uni «eng buyuk»ga aylantirishmaydi. Bu uning biror joyda kamchilik qilgani uchun emas, tizim allaqachon boshqa odam atrofida qurib bo‘lingani uchun.
Arenas ta’kidlaydiki, «GOAT» maqomi haqidagi suhbat — bu faqat raqamlar va chempionlik uzuklari haqida emas:
— Biz shunday bir davrda yashayapmizki, ba’zan hikoya faktlardan muhimroq bo‘lib qoladi. Ommaviy nigohdagi buyuklikni tarixga egalik qiladiganlar shakllantiradi: jurnalistlar, mutaxassislar, liga faxriylari, media. Va bu odamlarning barchasi Jordan davrida ulg‘aygan.
Jumpman narrativ ustidan hokimiyat ramzi sifatida
— Siz «Jumpman narrativni belgilaydiganlarning qalbiga o‘rnashib olgan» deb aytgansiz. Buning bilan nimani nazarda tutgansiz?
— 90-yillardan, ayniqsa 1996-yildan boshlab Michael oddiy o‘yinchidan ko‘ra ko‘proq narsa bo‘ldi, u madaniy kodga aylandi. Bugun studiyalarda o‘tirib, sharhlar yozadigan, «tarihdagi eng buyuk kim» so‘rovlari uchun ovoz beradigan odamlar bolaligida 23-raqamli forma va Jumpman logotipi tushirilgan futbolka kiyishgan. Ular uchun Jordan shunchaki basketbolchi emas, deyarli mif, — deya tushuntiradi Arenas.
Uning aytishicha, Jordan Brand logotipi vaqt o‘tishi bilan go‘yo bir «e’tiqod belgisi»ga aylangan:
— Bir qahramonni o‘n yillar davomida plakatlarda, krossovkalarda, reklama bannerlarida ko‘rib kelsang, u ongiga mahkam joylashib oladi. Va ana shu odamlarga Jordan va boshqa birov — hatto LeBron kabi fenomen — o‘rtasidan tanlashni taklif qilishganda ham, ularning ongsiz ongida tanlov allaqachon qilingan bo‘ladi.
Eski muxlislar — eski ovoz beruvchilar
— Demak, LeBron to‘qnash kelayotgan narsa iste’dod chegarasi emas, qabul qilish chegarasimi?
— Aynan shunday, — deya bosh irg‘aydi Arenas. — Qarorlarni hanuzgacha Michael kariyerasini birinchi marta yakunlashini e’lon qilganida yig‘lagan odamlar qabul qilmoqda, shuning uchun ularning nostaljiyasi istalgan yangi yutuqlardan kuchliroq bo‘ladi. Jordan ular uchun basketboldagi birinchi sevgi, birinchi sevgi esa statistikalar bilan qayta yozilmaydi.
Arenasning ta’kidlashicha, gap LeBronga nisbatan nafratda emas:
— Hech kim uning buyukligini kichraytirmoqchi emas. Ammo bu old-school muxlislarning ongida allaqachon o‘lchov tizimi shakllangan: Jordan — mezon, qolganlarning barchasi undan keyin. LeBron qancha o‘ynamasin, qancha rekord yangilamasin, ularning shaxsiy reytingida bu eng ko‘pi bilan masofani biroz qisqartiradi, ammo jadvalni ag‘darib yubormaydi.
Avlodlar almashganda: imkoniyatmi yoki illyuziyami?
— Demak, hammasini avlodlar almashinuvi hal qiladimi?
— Nazariy jihatdan ha, — deb mulohaza yuritadi Arenas. — Jordanni jonli efirda ko‘rmagan, uning ketishini shaxsiy fojia sifatida boshdan kechirmagan yangi ovoz beruvchilar sahnaga chiqishi kerak. LeBron bolaliklarining bosh qahramoni bo‘lgan yigit-qizlar. Faqat shunda «eng buyuklar» ro‘yxati chindan ham siljishi mumkin.
Shunga qaramay, u bu yerda ham LeBron uchun hech qanday kafolat bermaydi:
— O‘sha paytga kelib allaqachon boshqa superyulduzlar paydo bo‘ladi. Va yangi muxlislar ham bugungi Michael tarafdorlari kabi o‘z sevimli idolini shunchalik g‘ayrat bilan himoya qiladi. Shuning uchun shuni aytaman: LeBron, katta ehtimol bilan, hech qachon hammayoqdan bir ovozdan tan olingan birinchi raqam bo‘la olmaydi. U allaqachon afsona, basketbol piramidasining cho‘qqisining ajralmas qismi. Ammo Jordan jamoaviy ongda o‘tirgan taxt allaqachon ancha vaqtdan beri juda mustahkam band qilingan.
Basketbol, xotira va eng buyuk haqidagi mif
Xulosa qilib aytganda, Arenasning fikricha, «eng buyuk kim» degan bahs faqat sport haqida emas, balki xotira haqida hamdir. Basketbol tarixini yozayotganlarning qalbini ko‘rinmas Jumpman logotipi bezab turgan ekan, LeBron James o‘zidan oldingi afsonaning mifini qayta yozish uchun biroz kech kelgan daho sifatida eslanaveradi.
